بازشناسی عناصر سیمای شهر تفلیس بر اساس توصیف سیاحان در دوران قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای شهرسازی اسلامی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

2 استاد گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

سیمای شهر، هویت کالبدی یک شهر را ترسیم می­کند. در سیمای شهر، خاطرات جمعی شهروندان و حافظه تاریخی شهر مستتر شده ­اند و با گذر زمان روایتگر گذشته و هویت شهر به نسل­ های بعدی خواهند بود. یکی از شهرهای تاریخی که سیمای آن، همواره موردتوجه گردشگران و سفرنامه­ نویسان مختلف بوده، تفلیس است. بسیاری از گردشگران خارجی در دوران قاجار، در سفرهای خود، از این شهر نام برده و توصیف خود را از این شهر در سفرنامه ­های خود ارائه کرده ­اند. هدف از انجام این پژوهش، پاسخ به این سؤال بوده است که در متون سیاحان دوران قاجار، چه عناصری سیمای شهری تفلیس در دوران قاجار را تشکیل می­ داده است؟ در این پژوهش بامطالعه یازده سفرنامه که توسط سیاحان داخلی و خارجی در دوران قاجار نوشته‌شده و به مشخصات شهر تفلیس اشاره‌شده بود، با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، مقولات و زیر مقولات که شامل نمادها و حامل ­های نماد است، استخراج شدند و پس‌ازآن، موقعیت هریک از نمادها و حامل­ های نماد در شهر تفلیس مشخص‌شده و درنهایت نقشه شهر تفلیس ترسیم گردیده است. مقولات شامل راه، لبه، محله، گره و نشانه بوده است. نتایج مطالعات نشان داد که در محله روس­ ها و قسمت اروپایی­ نشین و همچنین نزدیک به پل­ های نصب‌شده بر رود کر، راه­ های طولانی و مناسب وجود داشت. همچنین در تمام سفرنامه­ های مطالعه شده، رود کر نقش لبه را در سیمای شهر بر عهده داشته و تفلیس دارای چهار محله روس ­ها، ایروان، آلمانی­ ها و گرجی ­ها بوده است. گره­ ها شامل فعالیتی و ترافیکی بوده که پل­ های موجود بر روی رود و تقاطع مسیر راه­ های اصلی در محلات، گره­ های ترافیکی و باغ­ مجتهد، باغ اروپا، باغ اسکندر، میدان و بازار، گره­ های فعالیتی را تشکیل می­دادند. درنهایت، شهر دارای نشانه­ هایی ازجمله کوه، برج و باروی قدیمی، نارین قلعه، مزار شیخ صنعان، کلیساها و مسجد بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Recognizing the Urban Image Elements of Tbilisi Based on the Description of Tourists During the Qajar era

نویسندگان [English]

  • Mehdi Nilipour 1
  • Ahad Nejad Ebrahimi 2
1 PhD in Urban Planning, Department of Urbanism, Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
2 Professor, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

Tbilisi is one of the historic cities whose image has always been of interest to tourists and travel writers. Many foreign tourists during the Qajar period, on their journeys, cited Tiflis and presented their descriptions of the city in their travelogues. The purpose of this research is to determine the components of Tbilisi's urban image during the Qajar period from the perspective of historical travelogues. In this research, by studying eleven travelogues written by domestic and foreign tourists during the Qajar era and referring to the city of Tbilisi, categories and subcategories that include symbols and symbol bearers were extracted using the qualitative content analysis method. After that, the position of each of the symbols and symbol bearers in the city of Tbilisi has been determined, and finally, the map of the city of Tbilisi has been drawn. The categories included path, edge, landmark, district, and node. The results showed that there were long and convenient paths in the Russian district and the European part, as well as near the bridges. Also, the river Kura played the role of the edge in the city's image, and the city had four districts: Russian, Yerevan, German, and Georgian. The nodes included traffic and activity nodes. Traffic nodes included the bridges on the river and the intersections of the main roads, and activity nodes included the Mushthaid Garden, the Garden of Europe, Alexander Garden, the Square, and the Bazaar. Finally, the city had landmarks such as mountains, ruined towers, Narin Qala, The White Shrine of Sheikh San'an, churches, and mosques.

کلیدواژه‌ها [English]

  • City Image
  • Tiflis
  • the Qajar Period
  • Historical Travelogue

مراجع

  • ابودلف، مسمربن‌مهلهل. (1354). سفرنامه ابودلف در ایران (ترجمه سید ابوالفضل طباطبایی). تهران: زوار.
  • اصطخری. ابواسحاق ابراهیم. (1368). مسالک و ممالک (ترجمه محمد بن عبدالله نستری). تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
  • اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان. (1356). سفرنامه صنیع­الدوله مشهور به اعتمادالسلطنه (به کوشش محمد گلبن). تهران: انتشارات سحر.
  • اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان. (1367). مرآت‌البلدان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • امیراحمدیان، بهرام. (1383). گرجستان درگذر تاریخ. تهران: نشر و پژوهش شیرازه.
  • امیراحمدیان، بهرام. (1389). جغرافیای گرجستان. تهران: انتشارات الهدی.
  • اورسول، ارنست. (1382). سفرنامه قفقاز و ایران (ترجمه علی‌اصغر سعیدی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • بلیلان اصل، لیدا. (1395). ساختار فضایی شهر تبریز در دوره صفوی با مقایسه تطبیقی سفرنامه‌ها و اسناد تصویری. باغ نظر، 13(38)، 60-47.

https://www.bagh-sj.com/article_13678.html

  • پاکزاد، جهانشاه. (1385). سیمای شهر، آنچه کوین لینچ از آن می‌فهمید. آبادی، 18(53)، 25-20.

https://www.sid.ir/paper/442416/fa

  • پورشعبانیان، زهرا، و مرتضایی، محمد. (1400). اهمیت بهره‌گیری از متون جغرافیای تاریخی و سفرنامه‌ها برای شناخت جایگاه شهر همدان در دوران اسلامی. پژوهش در آموزش تاریخ، 2(1)، 23-7.

https://ensani.ir/fa/article/464104

  • پیراوی ونک، مرضیه. (1394). رویکرد فلسفی به فضا و سیمای شهر. مطالعات فرهنگ- ارتباطات، 29، 194-173.

https://www.jccs.ir/article_10437.html

  • پیربابائی، محمدتقی، نژاد ابراهیمی، احد، ابی زاده، سامان. (1400). بازخوانی ساختار شهر اردبیل دوره صفویه بر اساس تطبیق متون تاریخی در نقشه آدام اولئاریوس. فصلنامه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 24(4)، 82-71.

https://jfaup.ut.ac.ir/article_79616.html

  • جکسن، آبراهام والنتاین ویلیامز. (1387). سفرنامه جکسن: ایران درگذشته و حال (ترجمه منوچهر امیری و فریدون بدره­ای). تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
  • حسام­السلطنه، مرادمیرزا. (1374). سفرنامه مکه حسام‌السلطنه (به کوشش رسول جعفریان). تهران: نشر مشعر.
  • حسینی فراهانی، محمدحسین. (1362). سفرنامه میرزا محمدحسین حسینی فراهانی (به کوشش مسعود گلزاری). تهران: فردوسی.
  • خاقانی شروانی، افضل‌الدین. (1393). دیوان خاقانی (به کوشش ضیاءالدین سجادی). تهران: زوار.
  • خدایاری، مصطفی، و دهنمکی، زکیه. (1400). شناسایی و تحلیل مؤلفه‌های جغرافیای شهری در سفرنامه ناصرخسرو. فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 13(4)، 271-247.

https://geography.garmsar.iau.ir/article_688770.html

  • سادات بیدگلی، سید محمود. (1396). تحلیل نظرگاه سیاحان غربی دوره صفوی و قاجار (مطالعه موردی: شهر کاشان). کاشان شناسی، 1(10)، 32-3.

https://sh-kashan.kashanu.ac.ir/article_110957.html

  • ساروخانی، باقر. (1393). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: پژوهشگاه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  • سیف‌الدوله، سلطان محمد. (1364). سفرنامه سیف‌الدوله. تهران: نشر نی.
  • شاردن، ژان. (1375). سفرنامه شاردن (ترجمه اقبال یغمایی). تهران: توس.
  • شعار، جعفر. (1366). سفرنامه ابن حوقل (ایران در صوره الارض). تهران: سپهر.
  • شکوهی بیدهندی، محمدصالح. (1389). محیط شهری، سرشار از معنی. بازنگری کوین لینچ در برنامه­ریزی سیمای محیط. منظر، 2(7)،‌ 57-54.

https://www.manzar-sj.com/article_388.html

  • ظهیرالدوله، علی بن محمدناصر. (1371). سفرنامه ظهیرالدوله (به تصحیح محمد اسماعیل رضوانی). تهران: مستوفی.
  • عاملی، سید سعیدرضا، و اخوان، منیژه. (1391). بازنمایی عناصر هویت ­بخش شهری در سفرنامه ­ها (مطالعه مقایسه‏ای تهران و شهرستان‌های استان تهران). مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 1(4)، 100-75.

https://jisr.ut.ac.ir/article_36571.html

  • عبدالرئوف، میرزا سراج‌الدین حاجی میرزا. (1369). سفرنامه تحف بخارا. تهران: نشر بوعلی.
  • علوی شیرازی، میرزا محمدهادی. (1363). سفرنامه میرزا ابوالحسن خان شیرازی (ایلچی) به روسیه (به کوشش محمد گلبن). تهران: دنیای کتاب.
  • فرهاد میرزا قاجار. (1366). سفرنامه فرهاد میرزا (تصحیح و تحشیه غلامرضا طباطبائی). تهران: علمی.
  • فوروکاوا، نوبویوشی. (1384). سفرنامه فوروکاوا - عضو هیئت اجرایی نخستین سفارت ژاپن به ایران در دوره قاجار (ترجمه هاشم رجب­زاده و کینجیئه اورا). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  • قاضی عسکر، علی. (1379). سفرنامه میرزا داود وزیر وظایف. تهران: موسسه فرهنگی و هنری مشعر.
  • قبول، احسان، رادمرد، عبدالله، و شریعت‌پناه، زهرا. (1400). تصویرشناسی ایرانیان در شهرهای شرقی و غربی ایران در سفرنامه ابن‌بطوطه. زبان و ادبیات عربی، 13(2)، 44-22.

https://jall.um.ac.ir/article_41819.html

  • کالن، گوردون. (1382). گزیده منظر شهری (ترجمه منوچهر طبیبیان) تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • لینچ، کوین. (1395). سیمای شهر (ترجمه منوچهر مزینی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • محمودی، منوچهر. (1351). سفرنامه میرزا خانلرخان اعتصام‌الملک. تهران.
  • محمودی بختیاری، بهروز، و ربانی، رؤیا. (1396). بازنمایی خوانایی شهرهای شمال در آثار اکبر رادی: مطالعه موردی سه نمایشنامه روزنه آبی، مرگ در پاییز و پلکان. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 22(3)، 90-83.

https://jfaup.ut.ac.ir/article_64778.html

  • مدنی­پور، علی. (1384). طراحی فضای شهری؛ نگرشی بر فرایندی اجتماعی و مکانی (ترجمه فرهاد مرتضایی). تهران: شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری (وابسته به شهرداری تهران).
  • مستوفی، حمدالله. (1362). نزهته­القلوب (به کوشش گای لسترنج). تهران: دنیای کتاب.
  • میلیونه، ایل. (1392). سفرنامه مارکوپولو (ترجمه منصور سجادی و آنجلادی جوانی رومائو). تهران: نشر بوعلی.
  • ناصرالدین‌شاه. (1362). سفرنامه ناصرالدین‌شاه به فرنگ. تهران: انتشارات مشعل.
  • یاراحمدی، امیر. (1378). به‌سوی شهرسازی انسان­گرا. تهران: شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری (وابسته به شهرداری تهران).
  • یعقوبی، احمد‌ابن‌اسحاق. (1356). البلدان (ترجمه محمدابراهیم آیتی). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  • Hung, P.Y. & Laubach, S. (2009). Learning to do historical research: sources, photographic images, when are they worth a thousand words? Retrieved from https://www.williamcronon.net/researching/images.htm
  • Maiwald, F., Vietze, T., Schneider, D., Henze, F., Münster, S., & Niebling, F. (2017). Photogrammetric analysis of historical image repositories for virtual reconstruction in the field of digital humanities. The international archives of the photogrammetry, remote sensing and spatial information sciences, 42, 447-452.

https://doi.org/10.5194/isprs-archives-XLII-2-W3-447-2017

  • Reclus, Élisée (1891). The Earth and Its Inhabitants. New York: Asiatic Russia.
  • Samuel, J., Périnaud, C., Gay, G., Servigne, S., & Gesquière, G. (2016, October). Representation and visualization of urban fabric through historical documents. In 14th EUROGRAPHICS Workshop on Graphics and Cultural Heritage(pp. 157-166).
  • Shi, L., & Zhu, Q. (2018). Urban space and representation in literary study. Open Journal of Social Sciences, 6(9), 223-229.

https://doi.org/10.4236/jss.2018.69015

  • Smyth, F. (2016). Representations of place, Geography Review. Retrieved from hoddereducation.co.uk/geographyreview
توسعه پایدار شهری
دوره 4، شماره 12
آبان 1402
صفحه 49-67

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار