تبیین راهبردهای مناسب‌سازی بافت های آسیب پذیر محلات شهری با رویکرد تاب‌آوری (موردمطالعه: محله نازی‌آباد شهر تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه برنامه‌ریزی اجتماعی، شهری و توسعه منطقه‌ای، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

2 کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران ایران.

چکیده

تاب‌آور نمودن جوامع شهری علی‌الخصوص محلات نابه‌سامان و فرسوده دارای اهمیت خاصی است. تاب ‎آوری را می‌توان میزان استقامت سیستم‌ها و توانایی آن برای جذب تغییر و اختلال آن برای جذب تغییر و اختلال و درعین‌حال حفظ روابط میان متغیرهای دولت یا افراد مطرح نمود. بر این اساس، پژوهش حاضر به‌دنبال سنجش و ارزیابی تاب‌آوری محله‌ نازی‌آباد در ابعاد کالبدی، اقتصادی، اجتماعی است. محله نازی‌آباد در منطقه ۱۶ شهرداری شهر تهران قرار دارد و در زمره قدیمی‌ترین محله‌های تهران است که در جنوب شهر واقع‌شده است. هدف این پژوهش بررسی وضعیت محدوده موردمطالعه جهت ارائه راهبردهای کارآمد است. این پژوهش ازنظر ماهیت، توصیفی - تحلیلی بوده و باتوجه‌به هدف، جزو تحقیقات کاربردی است و ازنظر روش، کمّی است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که 68 درصد از بافت محله در وضعیت آسیب‌پذیری زیاد قرار دارد. میزان مهاجرت ساکنین بومی در سطح محله سیر صعودی را طی می‌کند. نرخ رشد جمعیت با روند نزولی همراه بوده است. نتایج پژوهش در بعد کالبدی از طریق تولید نقشه آسیب‌پذیری بافت محله در ارتباط با وضعیت تاب‎آوری مشخص‌شده است و بخش قابل‌توجهی از بافت محله تاب‎آوری ضعیفی دارد. در بعد اجتماعی، سیر صعودی مهاجرت ساکنین بومی معضلاتی همچون کاهش حس تعلق ساکنین را به همراه دارد و همین موضوع باعث کاهش میزان سرمایه های اجتماعی در شرایط بحرانی می‌شود. در بعد اقتصادی طبق نقشه کاربری زمین، محله از بافت تجاری قابل‌توجهی برخوردار است و پهنه‌های تجاری سیلوی تهران و کارخانه بلور، در مقیاس جهانی ثبت میراث فرهنگی شده است، لذا فرصت‌های شغلی بسیاری وجود دارد که برنامه‌ریزی و ارائه راهبردهای کارآمد باعث پیشرفت و تاب‎آور شدن محله به لحاظ اقتصادی، اجتماعی و کالبدی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Explaining Strategies for Adapting Vulnerable Tissues of Urban Neighborhoods by Resilience Approach (Study Case: Nazi Abad Neighborhood in Tehran)

نویسندگان [English]

  • Mahmoud Jomehpour 1
  • Gholamreza Latifi 1
  • Sama Ghanbari 2
1 Professor, Department of Social, Urban and Regional Development, Faculty of Social Sciences, Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran.
2 Master of Science in Urban Planning, Faculty of Social Sciences, Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

It is important to make urban communities resilient, especially the disorganized and run-down neighborhoods. Resilience can be defined as the degree of endurance of systems and its ability to absorb change and disruption while maintaining relationships between government variables or individuals Based on this, the current research seeks to measure and evaluate the resilience of Nazi Abad neighborhood in physical, economic, and social dimensions. Nazi Abad neighborhood is located in District 16 of Tehran Municipality and is one of the oldest neighborhoods in Tehran, which is located in the south of the city. Is. The purpose of this research is to investigate the status of the studied area in order to provide useful strategies. This research is descriptive-analytical in nature and according to the purpose, it is applied research, and it is quantitative in terms of method. The findings of the research indicate that 68% of the neighborhood fabric is in a state of high vulnerability, and the rate of migration of native residents at the neighborhood level is on the rise, and the population growth rate has been accompanied by a downward trend. The results of the research in the physical dimension have been determined through the production of the vulnerability map of the neighborhood tissue in relation to the state of resilience, and a significant part of the neighborhood tissue has weak resilience. In the social dimension, the upward migration of native residents brings problems such as a decrease in the residents' sense of belonging, and this issue causes a decrease in the amount of social capital in critical situations. In the economic aspect, according to the land use map, the neighborhood has a significant commercial structure, and the business areas of Tehran's Sylvi and Bilor Factory have been registered as cultural heritage on a global scale, so there are many job opportunities that planning and presenting effective strategies will lead to. The progress and resilience of the neighborhood becomes economically, socially and physically.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Resilience
  • Vulnerability
  • Neighborhood
  • Nazi Abad

مراجع

  • ایزدی، راضیه، خادم‌الحسینی، احمد، صابری، حمید، و اذانی، مهری. (1399). تحلیل عوامل مؤثر بر افزایش تاب‎آوری اجتماعی شهرها (مطالعه موردی: شهر نجف‌آباد). جغرافیای اجتماعی شهری، 2(17)، 112-97.

https://jusg.uk.ac.ir/article_2692.html

  • اصلانی، فرشته، امینی حسینی، کامبد، و فلاحی، علیرضا. (1397). چارچوب تاب‎آوری کالبدی و اجتماعی محله در برابر زلزله (مطالعه موردی: محله کشاورز واقع در منطقه‎ی 6 تهران). مدیریت مخاطرات محیطی، 5(4)، 417-

https://jhsci.ut.ac.ir/article_71156.html#ar_info_pnl_cite

  • ابراهیمی، محمد. (1397). تحلیل معیارهای تاب‎آوری در بافت‌های فرسوده شهری (پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری). دانشکده جغرافیان، دانشگاه تهران، ایران.
  • احدنژاد روشتی، محسن. (1389). ارزیابی آسیب‏پذیری اجتماعی شهرها در برابر زلزله نمونه موردی: شهر زنجان، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 2(7)،‌90-71.

https://urs.ui.ac.ir/article_19974.html

  • بشیری، سعید، بیات، بهرام، جمشیدی، شروین، و صالح‌زاده، رضا. (1400). سیر تکوین و تحول الگوهای مفهوم تاب‌آوری در مدیریت بحران جوامع. فصل‌نامه علمی امنیت ملی، 11(39)، 288-259.

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1813599

  • پیوسته‌گر، یعقوب، جعفری، حمیده، و مرادی، الهه، (1401). تبیین ابعاد تاب‎آوری کالبدی شهری در برابر زلزله مبتنی بر روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره موردپژوهی شهر یاسوج. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، (51)13، 73-88.

https://jupm.marvdasht.iau.ir/article_5820.html

  • پور احمد، احمد، ابدالی، یعقوب، صادقی، علیرضا، و اله قلی پور، سارا. (1397). سنجش و تحلیل فضایی مؤلفه‌های تاب‌آوری کالبدی در بافت مرکزی شهر همدان با استفاده از خودهمبستگی فضایی موران. برنامه‌ریزی و توسعه کالبدی، (9) 1، 93-106.

https://psp.journals.pnu.ac.ir/article_4833.html

  • تقوی، ابراهیم، صمدزاده، رسول، معصومی، و محمدتقی. (1401). بررسی و تبیین وضعیت تاب‎آوری ابنیه بافت فرسوده شهر مرند با استفاده از GIS. آمایش محیط، 59(15)، 225-207.

https://ebtp.malayer.iau.ir/article_700146.html

  • توکلی، هانیه، خادم‌الحسینی، احمد، و خسروی حاجی‌وند، ایرج. (1396). بررسی مؤلفه‌های تاب‎آوری شهری با تأکید بر سوانح طبیعی زلزله (نمونه موردی منطقه 16 تهران). مطالعات مدیریت شهری، 32(9)، 87-100.

https://ums.srbiau.ac.ir/article_12576.html

  • تفنگچی مهیاری، میلاد. (1396). برنامه‌ریزی توسعه فضایی اجتماع‌محور اقتصادی در مراکز تجاری بر اساس BID: موردپژوهشی، ناحیه نازی‌آباد تهران (پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه‌ریزی شهری). دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، ایران.
  • حسین‌زاده، نعمت، امینی، الهام، آقانسب، اکرم، کرمانی، محمدیار، شکوری، صادق، و خان‌محمدی، عصمت. (1399). مکان‌یابی مناطق آسیب‌پذیر شهری با رویکرد مدیریت بحران با استفاده از GIS و مدل هم‌پوشانی وزن‌دار (مطالعه موردی: منطقه 17 تهران). جغرافیایی سرزمین، 17(68)، 92-77.

https://sarzamin.srbiau.ac.ir/article_17355.html

  • حسینی، علی، یدالله‌نیا، هاجر، محمدی، منصوره، و شکاری، سعید. (1399). تحلیل تاب‎آوری اجتماعی بر اساس شاخص‌های سرمایه اجتماعی در شهر تهران. شهر پایدار، 1(3)، 39-19.

https://www.jscity.ir/article_107414.html

  • حبیبی، کیومرث، پوراحمد، احمد، و مشکینی، ابوالفضل. (1391). بهسازی و نوسازی بافت‌های کهن شهری. تهران: نشر انتخاب.
  • خاندوزی، سید احسان و میرنظامی، ابراهیم. (1398). سنجش تأثیر پیچیدگی اقتصادی بر شاخص آسیب‌پذیری و تاب‎آوری. دو فصلنامه جستارهای اقتصادی، 32(16)، 33-10.

http://iee.rihu.ac.ir/article_1647.html

  • روستا، مجتبی، ابراهیم‌زاده، عیسی، و ایستگلدی، مصطفی. (1396). تحلیل تاب‎آوری کالبدی در برابر زلزله مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر مرزی زاهدان. جغرافیا و توسعه، 15(46)، 17-1.

https://gdij.usb.ac.ir/article_3021.html

  • رضایی، محمدرضا. (1392). ارزیابی تاب‎آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی مطالعه موردی: زلزله محله‌های شهر تهران. مدیریت بحران، 2(3)، 36-25.

https://www.joem.ir/article_3780.html

  • شماعی، علی، و میرزازاده، حجت. (1398). تحلیل فضایی تاب‌آوری مناطق شهرتبریز در برابر زلزله. مخاطرات محیط طبیعی، 20(8)، 266-245.

https://jneh.usb.ac.ir/article_4398.html

 

  • علیزاده، سمانه، و هنرور، محسن. (1397). سنجش تاب‌آوری کالبدی نواحی شهری (نمونه مطالعات، نواحی منطقه 7 شهر قم). معماری‌شناسی، 1(6)، 13-1.

https://ensani.ir/fa/article/390819/

  • محمدپورلیما، نغمه، بندرآباد، علیرضا، و ماجدی، حمید. (1399). ارزیابی تاب‎آوری فرم شهری محلات مسکونی، مورد مطالعاتی: محلات عودلاجان و سنگلج واقع در بافت تاریخی تهران. نشریه معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 32(13)، 313-301.

https://www.armanshahrjournal.com/article_120092.html

  • مرکز آمار ایران سالنامه آماری. (1395). قابل‌دسترس در: https://ensani.ir/fa/article/390819/
  • عیسی‌لو، شهاب‌الدین، لطیفی، غلام‌رضا، و گودرزی، وحید. (1395). ارزیابی آسیب‌پذیری کالبدی بافت منطقه یک شهر تهران در برابر زلزله احتمالی با استفاده از روش IHWP و سیستم GIS. اطلاعات جغرافیایی، 25(100)، 73-87.

https://www.sepehr.org/article_24807.html

  • نصیری هنده‌خاله، اسماعیل. (1400). تحلیل آسیب‌پذیری اجتماعی بافت‌های فرسوده شهری کلان‌شهر کرج در برابر بحران زلزله با استفاده از مدل ویکور (مطالعه موردی کرج کهن). فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، (12)1، 49-32.

https://www.jgeoqeshm.ir/article_139985.html

  • سام‌آرام، عزت‌الله، و منصوری، سمانه. (1396). تبیین و بررسی مفهوم تاب‌آوری اجتماعی و ارزیابی تحلیلی شاخص‌های اندازه‌گیری آن. برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 8(32)، 31-1.

https://qjsd.atu.ac.ir/article_8424.html

 

  • سرور، هوشنگ، و کاشانی اصل، امیر. (1395). ارزیابی آسیب‌پذیری کالبدی شهر اهر در برابر بحران زلزله. آمایش محیط، 9(34)، 108-87.

https://ebtp.malayer.iau.ir/article_527327.html

  • سازمان نوسازی شهر تهران. (1398). موضوع ویژه: تاب‎آوری شهری. نشریه اینترنتی نوسازی، 10(51). 1-167.

https://yun.ir/f9rw8d

  • سازمان نوسازی شهر تهران. (1395). موضوع ویژه: نوسازی. نشریه اینترنتی نوسازی، 7(35)، 149-1.

https://yun.ir/yv5qbg

  • Akansu, V., & Karaman, A. (2023). The Assessment of Greyfields in Relation to Urban Resilience within the Context of Transect Theory: Exemplar of Kyrenia–Arapkoy. Sustainability, 15(2), 1181.

https://www.mdpi.com/2071-1050/15/2/1181

  • Alawi, M., Chu, D., & Hammad, S. (2023). Resilience of Public Open Spaces to Earthquakes: A Case Study of Chongqing, China. Sustainability, 15(2), 1092.

https://www.mdpi.com/2071-1050/15/2/1092

  • Ahern,J. (2011). From fail-safe to safe-to-fail: Sustainability and resilience in the new urban world. Journal of Landscape and Urban Planning 100(4):341-343.

https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2011.02.021

  • Coaffee, J., Therrien, M. C., Chelleri, L., Henstra, D., Aldrich, D. P., Mitchell, C. L., ... & participants. (2018). Urban resilience implementation: A policy challenge and research agenda for the 21st century. Journal of Contingencies and Crisis Management, 26(3), 403-410.

http://dx.doi.org/10.1111/1468-5973.12233

  • Gromek, P. (2021). General concept of re-framing urban resilience. Zeszyty Naukowe SGSP/Szkoła Główna Służby Pożarniczej.

http://dx.doi.org/10.5604/01.3001.0014.8415

  • Heinzlef, C., & Serre, D. (2020). Urban resilience: From a limited urban engineering vision to a more global comprehensive and long-term implementation. Water Security, 11, 100075.

https://doi.org/10.1016/j.wasec.2020.100075

  • Moradpour, N., Pourahmad, A., Hataminejad, H., Ziari, K., & Sharifi, A. (2023). An overview of the state of urban resilience in Iran. International Journal of Disaster Resilience in the Built Environment, 14(2), 154-184.

https://doi.org/10.1108/IJDRBE-01-2022-0001

  • Pourmousavi, S. M., Eghbal, M., & Khoshkhan, J. (2015). Evaluation of implementation disaster management indicators in the detailed plan (Case study: 20th municipal district of Tehran). Journal of Spatial Analysis Environmental hazarts, 2(2), 17-31.

http://dx.doi.org/10.18869/acadpub.jsaeh.2.2.17

  • Suárez, M., Gómez-Baggethun, E., Benayas, J., & Tilbury, D. (2016). Towards an urban resilience Index: a case study in 50 Spanish cities. Sustainability, 8(8), 774.

https://doi.org/10.3390/su8080774

  • Tomczak, A. A., & Krzysztofik, S. (2021, November). Enhancing resilience in a post-industrial city through the urban regeneration of the downtown district. A case study of part of downtown Lodz called Nowa Dzielnica. In IOP Conference Series: Materials Science and Engineering (Vol. 1203, No. 2, p. 022114). IOP Publishing.

http://dx.doi.org/10.1088/1757-899X/1203/2/022114

  • Wardekker, J. A. (2018). Resilience principles as a tool for exploring options for urban resilience. Solutions, 9(1), 1-21.

https://agwaguide.org/docs/Wardekker_2018.pdf

  • Yaman Galantini, Z. D. (2020). Introducing & Adapting “Urban Resilience Planning” to Turkish Urban Planning System. Resilience, 4(2), 347-371.

https://doi.org/10.32569/resilience.797095

 

توسعه پایدار شهری
دوره 4، شماره 12
آبان 1402
صفحه 21-48

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار