مقایسة تطبیقی اصول سازمان‌دهی کالبد فضایی تیمچه‌های بازار تاریخی اصفهان

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری مهندسی معماری، دانشکده معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استاد گروه معماری، دانشکده معماری، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

تیمچه و سراهای بازارهای تاریخی ازجمله بناهای تجاری هستند که در طول تاریخ، نقش مهمی در تجارت و مبادلات بازرگانی شهرها ایجاد کرده‌اند و تیپ کالبدی پاساژها و مراکز خرید امروزی برگرفته از تیمچه‌ها و سراهای بازارهای تاریخی است. عدم شناخت سازمان‌دهی فضایی این بناها با توجه به مخروبه شدن، تغییر کاربری و بازسازی‌ها روبه فراموشی است، از طرفی مرمت و معماری غیر مرتبط در این فضاها باعث از دست رفتن ارزش پیشین و عدم شناسایی درست سازمان‌دهی فضایی این بناهای تاریخی شده است. بنابراین، پژوهش حاضر سعی دارد تا با شناخت اصول سازمان‌دهی و استقرار فضایی بین تیمچه‌های دوره صفوی و قاجار بازار تاریخی اصفهان، تفاوت‌ها و شباهت‌های میان آن‌ها را آشکار سازد. سؤال اصلی پژوهش این است که الگوهای کالبدی و سازمان‌دهی فضایی در تیمچه‌های صفوی و قاجار بازار تاریخی اصفهان چگونه است؟ روش پژوهش حاضر به‌صورت مورد پژوهی با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات به‌صورت میدانی و اسنادی (کتابخانه‌ای) است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد تیمچه‌های بازار اصفهان مربوط به دوره صفوی و قاجار با توجه به تحولات در دادوستد و بازرگانی و رونق بیشتر تجارت، در دوره قاجار شکل‌گرفته‌اند. افزایش وسعت فضایی در دوره قاجار نسبت به دوره صفوی مشهود است و ارتباط گسترده‌تر بین تیمچه‌ها با سراهای بازار با توجه به رونق تجارت در زمان قاجار از تحولات کالبدی تیمچه‌های این دو دوره تاریخی است، تیمچه‌های دوره صفوی غالباً مستقل، به‌صورت مسقف، دارای یک ورودی و تزئینات معماری کم‌تری نسبت به تیمچه‌های دوره قاجار هستند، تیمچه‌های دوره قاجار اصولاً وابسته به سراها، دارای دو ورودی هستند و نسبت به دوره صفوی تزئینات معماری فاخرتری در بازار تاریخی اصفهان دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Comparative Comparison of Organization Principles of the Spatial Structure of Timchehs in the Historical Bazaar of Isfahan

نویسندگان [English]

  • Somayeh pahlevan 1
  • Hossein Soltanzadeh 2
1 PhD of Architecture, Department of Architecture, Faculty of Architecture, Sciences and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Professor of Architecture, Department of Architecture, Faculty of Architecture, Sciences and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Timcheh and historical bazaars are among the commercial buildings of the city, which have played an important role in the trade and commercial exchanges of the cities throughout history, and the physical type of today's shopping centers and arcades is based on the historical bazaars and timchehs, the lack of recognition of the organization The space of these buildings is being forgotten due to the destruction, change of use and reconstructions, and the restoration and unrelated architecture in these spaces has caused the loss of the previous values ​​and the correct recognition of the spatial organization of these historical buildings. Therefore, this research aims to reveal the differences and similarities between the timchehs of the Safavid and Qajar periods in the historical bazaar of Isfahan by understanding the principles of spatial organization and establishment. The main questions of the research are: How are the physical patterns and spatial organization in the Safavid and Qajar timchehs of Isfahan's historical bazaar? What are the patterns extracted from the spatial organization and physical type of Safavid and Qajar timchehs? The present research method is a case study using the descriptive-analytical method and the method of collecting information in the field and documents (library), the results of this research show. The results of this research show that the timchehs of Isfahan market related to the Safavid and Qajar periods were formed due to the developments in trade and commerce and the greater prosperity of trade in the Qajar period. The increase in spatial extent in the Qajar period compared to the Safavid period is evident, and the wider connection between the timchehs and the market halls due to the boom in trade during the Qajar period is one of the physical developments of the timchehs of these two historical periods, the timchehs of the Safavid period are often independent, with roofs., have one entrance and have less architectural decorations than the timchehs of the Qajar period, the timchehs of the Qajar period are mainly related to palaces, have two entrances and have luxurious architectural decorations compared to the Safavid period in Isfahan bazaar.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial Organization
  • Spatial Structure
  • Safavid and Qajar Timchehs
  • Historical Bazaar of Isfahan

مراجع

  • اصفهانی، محمدمهدی بن محمدرضا. (1368). نصف جهان فی التعریف الاصفهان (تصحیح و تحشیه منوچهر ستوده). تهران: انتشارات امیرکبیر.
  • اعرابی، جعفر. (1390). آفرینش فرم. تهران: انتشارات کتابکده کسری.
  • امیرخانی، آرین، بقایی، پرهام، و بمانیان، محمدرضا. (1388). بررسی دگرگونی تناسبات حاکم بر تیمچه‌های ایران در دوره قاجار. نشریه هنرهای زیبا، 37، 47-39.

https://jhz.ut.ac.ir/article_27947.html

  • انوری، حسن. (1382). جلد دوم فرهنگ بزرگ سخن. تهران: انتشارات سخن.
  • اولئاریوس، آدام. (1379). سفرنامه آدام اولئاریوس: اصفهان خونین شاه صفوی (ترجمه حسین کرد بچه). تهران: انتشارات هیرمند.
  • آئینه­چی، شهرزاد، و ولی‌بیگ، نیما. (1400). تحلیل معماری و فرآیند ساخت کاربندی‌های ویژه تیمچه‌های بازار تاریخی تبریز. نشریه پژوهه باستان سنجی، 7(2)، 79-83.

https://www.sid.ir/paper/965673/fa

  • بهزادفر، مصطفی. (1392). طرح‌ها و برنامه‌ریزی شهری. تهران: انتشارات شهر.
  • بهشتیان، عباس. (1343). بخشی از گنجینه آثار ملی. تهران: چاپخانه حبل‌المتین.
  • پازوکی طرودی، شادمهر، و ناصر، عبدالکریم. (1384). آثار ثبت‌شده ایران در فهرست آثار ملی. تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
  • پاکزاد، جهان‌بخش. (1389). مبانی نظری و فرایند طراحی شهری. تهران: انتشارات شهیدی.
  • پهلوان، سمیه، سلطان‌زاده، حسین، و حبیب، فرح. (1401). تبیین مؤلفه‌های کیفیت کالبد بصری بر حضور پذیری افراد در محیط‌های اجتماع‌پذیر (مورد پژوهی: سراهای بازار اصفهان). فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، 52، 1-15.

https://doi.org/10.30495/ums.2022.21748

  • پوراحمد، احمد. (1376). جغرافیا و کارکردهای بازار کرمان. کرمان: مرکز کرمان‌شناسی.
  • پیرنیا، محمد کریم. (1387). معماری ایران؛ ساختمان‌های درون‌شهری و برون‌شهری. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
  • تاورنیه، ژان‌باتیست. (1363). سفرنامه تاورنیه (ترجمه ابوتراب نوری). اصفهان: انتشارات کتابخانه سنایی.
  • تحویل‌دار، حسین بن محمدابراهیم. (1342). جغرافیای اصفهان: جغرافیای طبیعی و انسانی و آمار اصناف شهر. تهران: انتشارات موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
  • دالمانی، هانری رنه. (1335). جلد چهارم سفرنامه از خراسان تا بختیاری (ترجمه علی‌محمد فره‌وشی). تهران: انتشارات امیر کبیر.
  • جناب اصفهانی، علی. (1353). الاصفهان. اصفهان: وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه.
  • جهاد دانشگاهی پردیس هنرهای زیبا. (1388). بازار ایرانی تجربه‌ای در مستندسازی بازارها ایرانی. تهران: جهاد دانشگاهی واحد تهران.
  • حمیدی، ملیحه، صبری، سیروس، حبیبی، رضا، و سلیمی، محسن. (1376). استخوان‌بندی شهر تهران. تهران: سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران.
  • دستمالچیان، محمدجواد. (1377). گونه‌شناسی سراهای تجاری در سلسله‌مراتب حرکت شهری. دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد سوم. تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).
  • دی‌کی‌چینک، فرانسیس. (1396). فرم، فضا، نظم (ترجمه زهره قراگزلو). تهران: موسسه انتشارات دانشگاه تهران.
  • رجبی، آزیتا. (1386). ریخت­شناسی بازارهای ایران. تهران: انتشارات آگاه.
  • رفیعی سرکشی، بیژن، رفیع زاده، ندا، و رنجبر کرمانی، علی‌محمد. (1382). فرهنگ مهرازی (معماری) ایران. تهران: انتشارات مرکز تحقیقات و ساختمان مسکن.
  • رمضانی، حمید، و دادگر، مسعود. (1396). سطح‌بندی معابر بر اساس حجم جریان حرکت پیاده با استفاده از تحلیل ساختار فضایی؛ در مقیاس شهری. نشریه شهر ایرانی اسلامی، 7(28)، 51-35.

https://www.sid.ir/paper/512277/fa

  • سرائی، محمدحسین. (1389). تحولات بازارهای ایرانی اسلامی (مطالعه موردی بازار یزد). نشریه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1(2)، 37-25.

https://www.sid.ir/paper/459810/fa

  • سلطان‌زاده، حسین. (1380). بازار ایرانی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
  • شاردن، ژان. (1379). سفرنامه شاردن قسمت اصفهان (ترجمه حسین عریضی). اصفهان: نشر گلها.
  • شاطریان، رضا. (1390). آشنایی بافرم و فضا در معماری. تهران: نشر تورنگ.
  • شفقی، سیروس. (1394). بازار بزرگ اصفهان. اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری (مرکز اصفهان شناسی و خانه ملل).
  • شمیم، علی‌اصغر. (1343). فرهنگ امیرکبیر. تهران: موسسه چاپ و انتشارات امیرکبیر.
  • صارمی، علی‌اکبر، و رادمهر، تقی. (1376). ارزش پایدار در معماری ایران. تهران: نشر سازمان میراث فرهنگی کشور.
  • غفاری سده‌، علی. (1373). سازمان‌دهی فضایی در معماری سنتی ایران. مجله صفه، 4(4)، 37-26.

https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100281.html

  • فنلاندن، اوژن ناپلئون.(1324). سفرنامه اوژن فنلاندن به ایران (ترجمه حسین نور صادقی). تهران: انتشارات اشراقی.
  • قبادیان وحید. (1377). بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران. تهران: دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ.
  • قبادیانی، ناصرخسرو. (1356). سفرنامه ناصرخسرو. تهران: چاپخانه سپهر.
  • قره‌نژاد، حسن. (1386). عرفان و عنصر جغرافیا در معماری تیمچه ملک اصفهان. مجله فرهنگ اصفهان، 38، 79-86.

https://ensani.ir/fa/article/233032

  • کمپفر، انگلبرت. (1363). سفرنامه کمپفر به ایران (ترجمه کیکاووس جهانداری). تهران: انتشارات خوارزمی.
  • معصومی اشوری، سید حسن. (1387). اصول و مبانی برنامه‌ریزی منطقه‌ای. تهران: انتشارات پیام.
  • ملازاده، کاظم، و محمدی، مریم. (1379). بناهای عام‌المنفعه. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
  • Sheppard, D., & Town, P. (1974). Housing Flexibility? Architectural Design, 43(11), 698-727.

https://www.academia.edu/48065549/Housing_Flexibility

  • Scharabi, M. (1985). Pers bazaar. Tubingen 1-with. E (1975). zum  problem de bazaars.
  • Rodrigue, J. P., Comtois, C., & Slack, B. (2009). The Geography of Transport Systems. London: Routledge.
  • Bertaud, A. (2003). Tehran spatial structure: Constraints and Opportunities for Future Development. Tehran: National Land and Housing Organization National Housing Committee Ministry of Housing and Urban Development Islamic Republic of Iran.
  • Shafaghi, S. (1965). Die stadt Tabriz und Ihr Hinterland, Koln: Diss University Koln.
توسعه پایدار شهری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 05 مهر 1402

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار